Oedipus Kompleksi

Oedipus kompleksi Bilim dili, hangi ülkede olursa olsun, Lâtin ve Yunan dilinden alınmış sözcüklerle doludur. Bu sözcüklerin yanıbaşında Eski Çağ mitolojisinden alınmış adlar da bulunur, özellikle psikoloji dili mitolojiden pek çok sözcük ve ad almıştır. Bunların en ünlüsü «oedipus kompleksi» terimidir. Yunan mitolojisindeki oedipus öyküsü hemen herkesçe bilinir.

Tebai ülkesi kralı, bir kâhin kendisine günün birinde öz oğlu tarafından öldürüleceğini söylediği için oğlu oedipus’u mini miniyken öldürmek ister. oedipus’u öldürmekle görevli kişi ona acır ve dağda bırakarak saraya döner, oedipus kimin çocuğu olduğunu bilmeden büyür. Babası olduğunu bilmediği Tebai kralını öldürür, annesi olduğunu bilmediği kraliçeyle evlenir. Yunan tragedya yazarı Sofokles (M.ö. V. yüzyıl) bu öyküyü ünlü «Kral Oidipus» adlı oyunu ile ölümsüzleştirmiştir.

İşte psikanalizde, çocukluktaki bir özel durumun, belirli bir dönem içinde son bulmayıp, ergin yaşta bile ciddî dengesizlikler yaratmasına Oedipus kompleksi» denir.

Oedipus kompleksi nedir?

Sigmund Freud’un ve izleyicilerinin tasarlayıp geliştirdikleri kurama göre, Oedipus kompleksi çocuğun erkekse anneye, kızsa babaya duyduğu birazı bilinçli, büyük kısmı bilinçsiz olan sevgidir. (Bazı psikanalistlerin kız çocuğu için «Elektra kompleksi» deyimini kullandığı olur.) Oedipus kompleksi en belirgin çizgilerini 5 yaş dolaylarında gösterir.

Bu durumun meydana gelmesinde gerekli ilk koşul, çocuğun kadın ve erkek vücutları arasındaki yapı ayrılığını fark-ettiği aşamaya girmesidir. Erkek çocuk 2-4 yaşlar arasında annesinin ve kızkardeşinin kendisine benzemediğini, babasının kendisine benzediğini, daha güçlü bir görünüşü olduğunu sezer. Bu seziş erkek çocuğu babasını kıskanmaya, onun gibi olmayı istemeye götürür. Aynı zamanda buna paralel olarak çocuk başka bir şey düşünür. Pek küçüklükte çocuk kendini anneyle bir bütün olarak görür.

Annesinin ayrı bir varlık olduğunu sezdikçe ona daha çok bağlanır. Bir süre sonra da annesinin yalnız ayrı bir kişilik olduğunu görmekle kalmaz, kendisinin bu kişilik için bir merkez olmadığını, babasının o kişilikte daha büyük önem taşıdığını, belli başlı rolü oynayanın babası olduğunu görür. Artık çocuk annesiyle babasını birleştiren duygusal bağları keşfetmiştir. Bu buluş onun için anneyi kaybetmekle eşdeğerdedir; çünkü o yaşta rakip, yarışmacı, ortak diye bir şey düşünemez. Sevdiği kişi ya da nesne salt kendinin olsun ister. Baba artık cğlu için annesini elinden alnn kimse olmuştur.

Kız çocukta durum fazla değişik değildir. Yukarıda da belirtildiği gibi, mitolojideki öykünün kahramanı erkek olmakla beraber, Oedipus kompleksi yalnız erkek çocuklarına özgü değildir. Aynı durum kız çocuklarda da görülür. Babasında kendinde olmayan bir takım vücut yapısı özellikleri gören kız çocuğu, ona daha fazla bir eğilim duyar; babası yalnız kendinin olsun, onu hiç kimseyle paylaşmasın ister.

Halbuki, arada annesi vardır. Bubastyla aynı yatakta yatan, babasının sevgisine, dikkatine sahip olan anne kendisi için bir rakiptir. 3-4 yaşında bir kız çocuğuna «Büyüdüğün zaman kiminle evleneceksin» diye sorulunca «Babamla» karşılığı alınır. Hatta anne bu yaşta kız çocuğu için, babanın bu yaşta erkek çocuğu için olduğundan daha da sıkıcı bir engeldir. Çünkü anne her an çocukla bir aradadır. Baba ise görevi gereği günün birçok saatini dışarıda geçirir; anne ile çocuğu evde yalnız kalırlar. Çocuğun birçok şeyi anneye bağlıdır; eğitimi, cezalandırılması onun elindedir. Bu bakımdan anne kız çocuğun gözünde ortadan kaldırılması gereken bir rakiptir. Annesini ya da babasını rakip olarak görmek de çocukta iki yöhlü bir duygu yaratır. Çocuk hem hayranlık hem kıskançlık duyar. Bu duygu kin-sevgi karışımıdır.

Oedipus kompleksi dönemini nasıl atlat-malı sorusu büyük önem taşır. Ruhça sağlıklı bir aile çevresinde Oedipus kompleksi dönemi 5-6 yaşlarına doğru oldukça kolay bir biçiminde atlatılır. Erkek çocuk babaya gittikçe daha fazla hayran olmayı öğrenir; sonunda kendini onunla aynı saymaya başlar. O andan sonra yarışma, rekabet duygusu yok olur. Aynı zamanda anneye duyduğu sevgi biçim değiştirir; bencil, hep sahip olmak isteyen sevgi kaybolur. Bunun gibi kız çocuk da kadınlığı kabul ederek annesiyle kendisini aynı çeşit varlık olarak görmeye başlar. Babasını, anneyi rakip görmeksizin, anneyle birlikte sevmeye devam eder.

Bu çok önemli dönemde anne babanın yardımı, anlayışı büyük rol oynar. Oğluna «onu tam bir erkek yapmak için» sert davranan baba, durumu zorlaştıracaktır. Çocuk böyle bir babayı düşman ve güçlü bir rakip olarak görecektir. Kadının hayattaki rolünü iyi anlayamamış, «Ah biz zavallı kadınlar» diye sızlanan bir anne de kızını gerektiği gibi yetiştiremez Böyle bir kız çocuğu ileride bir türlü kendini annesinin yerine koyamaz.

Bunlardan ötürü ruhsal gelişmenin bu pek önemli döneminde anne babanın çocuklarına pek yakın olması, bu aşamanın önemini kavraması gerekir. Herkesin payına düşen görevi bilinçli yerine getirdiği bir aile çevresinde çocuklar, yalnız çocuklukla ilgili kalmayıp ileride de etkileri görülebilecek olan, ileride bir takım duygusal dengesizlikler yaratabilecek olan bu dönemi kolaylıkla atlatabilirler.