Terpen – Terpenler

a. Terpenler

Terpenler izoprenin (2-metil-1,3-bütadien) oligomer veya polimerleridir. İzopren molekülünde bulunan çift bağlar konjugedir. Yani iki çift bağ arasında yalnız bir tek bağ bulunmaktadır. Böyle konjuge çift bağ taşıyan maddeler büyük reaksiyon yeteneğine sahiptirler ve başka maddelerle kolayca birleşebilirler. Aynı reaksiyon yeteneğine dayalı olarak izopren molekülleri kendi aralarında da birleşebilirler (polimerizasyon). İzopren molekülleri polimerize olmadan önce dehidre olmaları gerekir.

İzoprenin kendisi doğal olarak bulunmadığı halde doğada izopren moleküllerinin polimerizasyonu sonucu oluşan bileşikler yaygındır. Doğal bileşiklerin çoğunda izopren moleküllerinden birisinin baş kısmı ile diğerinin kuyruk kısmı birleşmiştir. Bununla birlikte iki baş yada kuyruğun birleştiği maddelerde vardır.

Terpenlerin çoğu hidrokarbon, diğerleri alkol, eter, aldehit, keton ve asittir. Büyük bir kısmı kokar. Hafifçe ısıtılarak yada su buharı damıtımıyla diğer bitkisel maddelerden ayrılabilir. Terpenlerin bazıları parfümlerde, tat vermede ve tıpta kullanılır.

Terpenlerin en önemli grubu olan Karotionidler tetrapenlerdir (C40). Açık sarıdan kırmızı-menekşeye kadar değişen renkte maddelerdir. Karotinoidlere bu renkleri veren faktör taşıdıkları çift bağlardır. Bazı karotinoidler, likopin gibi, asiklik (halkasız) olmalarına karşın bazıları da zincirin her iki ucunda hidroaromatik birer halka ile kapanmışlardır. Böyle karotinboidlere karotinler denir.

Karotinlerde halkalar dört izopren molekülünün iki ucunda yer alır. Zincir uçlarındaki bu hidroaromatik halkalara iyonon halkaları adı verilir. İyonon halkaları -, - ve pseudoiyonon halkalarıdır. - ve - iyonon halkaları kapalı olup yalnız bir çift bağ ihtiva ederler. Çift bağın yerleri - ve - halkalarında farklıdır. Pseudoinon halkası ise 2 çift bağ taşır ve açıktır.

Taşıdıkları iyonon halkalarına göre a-, b- ve gama karotiner şekillenir. - karotinde bir - ve bir de - iyonon halkası vardır. - karotinde ise, zincirin her iki ucunda da - iyonon halkası vardır. Gama- karotinde ise zincir uçlarında bir - ve bir de pseudoiyonon halkası mevcuttur. Karotinler vitamin A’nın maddeleridir.